ANALYSE – Het koningsdrama bij Volkswagen lijkt op het eerste gezicht een ordinaire machtsstrijd tussen twee koppige, oude mannen, Ferdinand Piëch en Martin Winterkorn. Maar onderliggend spelen er vier strategische kwesties die de toekomst van het belangrijkste autoconcern van Europa bedreigen.

Martin Winterkorn, de 67-jarige bestuursvoorzitter van de Duitse autotrots Volkswagen, heeft een spannende week achter de rug: een aanval van opper-commissaris en Volkswagen-veteraan Ferdinand Piëch (78) op de positie van Winterkorn mislukte. Maar waarom moest Winterkorn eigenlijk weg?

Piëch, voorzitter van de raad van de commissarissen, zei in een interview in weekblad Der Spiegel dat op 11 april verscheen, dat ‘er afstand’ bestond tussen hem en topman Winterkorn. Een schokgolf trok door Duitsland. Want wat konden de woorden van de 78-jarige telg van de Porsche-familie anders betekenen dan dat Winterkorn moest wieberen?

Piëch is namelijk niet zomaar een man van ‘buiten’. Hij was ooit zelf bestuursvoorzitter van Volkswagen. En hij was het die Winterkorn eerst tot baas van luxe-merk Audi benoemde, en hem in 2007, toen Piëch zelf al enige jaren president-commissaris was, in het zadel hielp als bestuursvoorzitter van het hele Volkswagenconcern. Er werd tot voor kort aangenomen dat Winterkorn zijn patroon Piëch in 2017 zou opvolgen na afloop van diens termijn als baas van de raad van toezicht.

Familie-imperium binnen Volkswagen

Piëch heeft niet alleen veel invloed vanwege zijn staat van dienst, hij is ook nog mede-eigenaar van Volkswagen. Zijn moeder Louise was een dochter van Ferdinand Porsche, de man die voor de Tweede Wereldoorlog de VW-Kever ontwierp en na de oorlog sportwagenfabrikant Porsche begon.

Via zijn moeder heeft Piëch aandelen geërfd in Porsche Holding, waarvan de aandelen verdeeld zijn over de Piëchs en de Porsches, de laatsten nazaten van Louise's broer Ferry.  Porsche Holding heeft op zijn beurt 53,1 procent van Volkswagen in handen gekregen na de mislukte overname van VW door Porsche in 2009. (zie kader: Familietwist).

Niet gek dus dat de Duitse media de opmerking van Piëch groot brachten en voorspelden dat het binnenkort 'schluss' was voor Winterkorn. Maar het liep anders.

Brede steun voor topman Winterkorn

Afgelopen zondag liet Wolfgang Porsche, Ferdinands neef en voorzitter van Porsche Holding, weten dat Piëch niet namens de familie sprak.

Ook kwam er steun voor Winterkorn van de ondernemingsraad en de Duitse deelstaat Nedersaksen. De deelstaat is zelf voor 20 procent aandeelhouder van Volkswagen, maar belangrijker is dat de werknemers van VW en  Nedersaksen  een nipte meerderheid van stemmen hebben in de raad van commissarissen.

Diezelfde raad wil Winterkorn inmiddels herbenoemen als bestuursvoorzitter in 2016. En waarom ook niet?

De ietwat saaie techneut heeft het VW-concern bijna zonder krasjes door de crisis geloodst waar rivaal General Motors door de Amerikaanse overheid moest worden gered, Peugeot (PSA) ternauwernood het hoofd boven water hield en andere iconen uit de autoindustrie, zoals Chrysler en Volvo, werden overgenomen.

De cijfers spreken ook voor zich. Volkswagen staat op het punt om Toyota af te lossen als grootste autobouwer ter wereld met een jaarproductie van 10.2 miljoen voertuigen. Met dik 200 miljard euro omzet is VW op basis van die maatstaf het grootste bedrijf van Duitsland. De nettowinst overtrof in 2014 de 10 miljard euro.

Wat bezielt die oude Ferdinand Piëch dan toch om zijn protegé openlijk aan te vallen?

Piëch: jaloerse, oude man of scherp strateeg?

Commentatoren trokken al snel de conclusie dat de oude Piëch - de kleinzoon van Kever-ontwerper Ferdinand Porsche - het moeilijk zou hebben met het vooruitzicht de macht te moeten afstaan. De oude vos was gewoon jaloers op zijn succesvolle protegé die  hem straks in 2017 op zou opvolgen als president-commissaris.

Maar het is te gemakkelijk om Piëch weg te zitten als een wraakzuchtige oude heer. Piëch mag een machiavellist zijn die buitengewoon slecht tegen zijn verlies kan, hij heeft wel verstand van de autobusiness. En wie iets dieper kijkt dan de concerncijfers ziet dat er wel degelijk problemen zijn bij Volkswagen.

Grofweg zijn er 4 strategische kwesties die Volkswagen moet adresseren, om voorop te blijven in de mondiale autowereld.

1) Broos succes in China kan makkelijk omslaan

Volkswagen leunt zwaar op China, de belangrijkste groeimarkt voor auto's ter wereld. Meer dan een derde van de verkochte voertuigen slijt het Duitse concern in China. Nu zal iedereen in de auto-industrie jaloers zijn op de 3,7 miljoen auto's die Volkswagen daar in 2014 wist te verkopen, maar hoe succesvol VW ook is, het Chinese succes is niet zonder risico's.

Het bedrijf is - overigens net als andere westerse bedrijven - voor een groot deel afhankelijk van de welwillendheid van de Chinese overheid, mede doordat Volkswagen niet alleen, maar altijd met een Chinese partner moet opereren. Het heeft nooit meer dan 50 procent in een joint-venture, en dus nooit de volledige zeggenschap.

Je kunt stellen dat Volkswagen de grootste in China mág zijn. Maar wat nu als Beijing besluit dat 20 procent marktaandeel een beetje teveel van het goede is? De Chinese overheid heeft voldoende middelen om het Volkswagen moeilijk te maken. Kritische uitzendingen van de Chinese staatstelevisie over ontevreden Volkswagen-klanten volgen ze in het hoofdkwartier in Wolfsburg ongetwijfeld op de voet.

Juist omdat het Chinese avontuur lucratief is, maar omgeven  door onzekerheden, is het concern op zoek naar andere markten waar het hard kan groeien. En daar zit één van de grootste problemen.

2) VW sterk in Europa, maar Europese automarkt stagneert

In Europa, zeker in thuisland Duitsland, is de positie van Volkswagen ijzersterk - bedenk daarbij dat het concern naast het merk Volkswagen ook nog Audi, Porsche, Skoda, SEAT, Bugatti, Lamborghini, Bentley, Ducati (motors) en vrachtwagenbouwers Scania en MAN in zijn portfolio heeft.

Probleem voor Volkswagen is dat recent aantrekkende autoverkopen in Europa structureel geen soelaas bieden: het continent vergrijst in rap tempo en is daarmee niet de motor die nodig is om de verkopen echt aan te jagen.

Behalve in Europa en China, is Volkswagen is vooral actief in opkomende markten waar het op dit moment niet zo lekker gaat, namelijk Rusland, Brazilië en Argentinië. In 2014 daalden de verkopen in deze drie landen met percentages tussen de 12 en 39 procent;  in de nabije toekomst is er weinig hoop op verbetering. In Rusland dreigt de autoverkoop in 2015 zelfs te imploderen.

3) Zwakke positie Volkswagen in de Verenigde Staten

Het grootste hoofdpijndossier voor Volkswagen-topman Winterkorn is echter niet Europa of China, maar Amerika. De VS zijn na China de grootste automarkt ter wereld. Waar in de jaren zeventig de Porsches en de Volkswagenbusjes goed verkochten, lopen Amerikanen niet meer warm voor de Duitse auto's uit Wolfsburg.

Met een marktaandeel van 2 procent is VW een ukkie in de VS. Nog kleiner zelfs dan nichemerk Subaru, zo merkte het Duitse blad Der Spiegel ironisch op. Dat is extra pijnlijk, omdat Volkwagen al wel miljarden in nieuwe modellen en een Amerikaanse fabriek heeft gestoken.

4) Kosten: Volkswagens zijn te duur

Tenslotte is er nog de situatie bij de autofabrikant Volkswagen zelf, dat direct onder leiding staat van Winterkorn.

Het merk Volkswagen is goed voor bijna de helft van de omzet van het concern Volkswagen, ruim 99 miljard euro op bijna 203 miljard euro. Maar de hoge omzet bij Volkswagen draagt maar voor 2,5 miljard euro bij aan het bedrijfsresultaat van het concern.

Deze prestatie staat in schril contrast met dochter Audi, die afgelopen jaar een bedrijfsresultaat van ruim 5 miljard euro realiseerde op een omzet van bijna 54 miljard euro. Ook luxedochter Porsche levert met een bedrijfswinst van 2,7 miljard euro veel hogere marge op dan Volkswagen zelf.

Het probleem is dat Volkswagens te duur zijn. Het is niet zo heel veel goedkoper om een VW Golf van de lopende band te laten rollen dan de enigszins vergelijkbare Audi A3. Maar de klant is bereid fors meer neer te tellen voor een Audi dan voor een Volkswagen, waardoor de marges op de eerste prima zijn, maar op de tweede heel krap.

Werk voor Winterkorn

Voorlopig heeft topman Winterkorn de aanval van de oude patriarch Piëch afgeweerd. Waarschijnlijk overleeft Winterkorn de stemming op  de aandeelhoudersvergadering van 5 mei aanstaande. Maar de interne machtsstrijd is nog niet voorbij.

Als Winterkorn in 2017 zelf de hoogste toezichthouder wil worden bij Volkswagen, dan moet hij een omslag forceren bij minstens één of twee van de vier strategische bedreigingen (verkopen in China, Europa en de VS, plus de kostenbasis bij Volkswagen). Bijvoorbeeld door de winstmarge bij Volkswagen op te krikken en de Amerikaanse verkopen aan te jagen. Lukt dat niet, dan is het wachten op de volgende aanval van de oude vos Piëch.